Bilişsel Çelişki (Cognitive Dissonance) Nedir?
Bilişsel çelişki, bir bireyin birbiriyle tutarsız iki veya daha fazla düşünceye, inanca, değere sahip olduğunda veya davranışlarının inançlarıyla çeliştiğinde yaşadığı zihinsel rahatsızlık veya gerilim durumudur. Bu teori, psikolog Leon Festinger tarafından geliştirilmiştir.
Örneğin, sigaranın sağlığa zararlı olduğunu bilen (inanç) bir kişinin sigara içmeye devam etmesi (davranış) bilişsel çelişki yaratır. Bu rahatsız edici gerilimden kurtulmak için, birey genellikle farkında olmadan çeşitli zihinsel stratejilere başvurur: 1. Davranışı Değiştirme: Sigarayı bırakmak (en zor olanıdır). 2. Çelişkili Düşünceyi Değiştirme: "Sigaranın o kadar da zararlı olduğuna dair kanıtlar abartılıyor" diyerek inancını değiştirmek. 3. Yeni Düşünceler Ekleme: "Sigara stresi azaltmama yardımcı oluyor, bu da sağlığım için iyi" gibi yeni ve dengeleyici bir düşünce eklemek. 4. Önemi Azaltma: "Herkes bir gün ölecek, en azından keyif aldığım bir şeyi yaparak öleyim" diyerek çelişkinin önemini küçümsemek. Bu mekanizma, insanların kendi davranışlarını ve inançlarını rasyonelleştirme eğilimini açıklar.