Okyanusların Nefesi: Gelgit (Medcezir) Nasıl Oluşur?
Gelgit (medcezir), okyanusların ve denizlerin su seviyesinin, belirli periyotlarla alçalması (cezir) ve yükselmesi (met) olayıdır. Bu olayın birincil nedeni, Ay'ın ve ikincil olarak da Güneş'in Dünya üzerindeki kütle çekim kuvvetidir.
Ay'ın Kütle Çekim Etkisi: Ay, kütlesi nedeniyle Dünya'ya bir çekim kuvveti uygular. Bu kuvvet, Dünya'nın katı kısımlarını pek etkilemezken, akışkan olan okyanusları belirgin şekilde etkiler. Ay, Dünya'nın kendisine en yakın olan yüzeyindeki suları, Dünya'nın merkezine göre daha güçlü bir şekilde kendine doğru çeker. Bu çekim kuvveti, suların bu tarafta toplanarak bir kabarma veya "yüksek gelgit şişkinliği" (high tide bulge) oluşturmasına neden olur.
İkinci Şişkinlik (Merkezkaç Kuvveti): Aynı anda, Dünya'nın Ay'a en uzak olan zıt tarafında ise ilginç bir durum yaşanır. Bu tarafta, Ay'ın kütle çekim kuvveti en zayıf seviyededir. Burada, Dünya ve Ay sisteminin ortak bir kütle merkezi etrafında dönmesinden kaynaklanan "merkezkaç kuvveti" daha baskın gelir. Bu kuvvet, suları dışarı doğru "savurarak" burada da ikinci bir yüksek gelgit şişkinliği yaratır.
Günde İki Kez Gelgit: Dünya, bu iki su şişkinliğinin altından yaklaşık 24 saat 50 dakikada bir tam tur döner. Bu nedenle, bir kıyı noktası, önce birinci şişkinliğin, yaklaşık 12 saat 25 dakika sonra da ikinci şişkinliğin içinden geçer. Bu da çoğu yerde günde iki kez yüksek gelgit ve iki kez alçak gelgit yaşanmasına neden olur. Güneş, Ay ve Dünya aynı hizaya geldiğinde (Yeniay ve Dolunay evreleri), Güneş'in çekim kuvveti de eklenir ve "Büyük Gelgit" (Spring Tide) denilen daha güçlü gelgitler oluşur.