Piyasadaki Hakimiyet: Monopol ve Oligopol Piyasaları
Monopol (Tekel) ve Oligopol, tam rekabet piyasasının zıttı olan ve "eksik rekabet" piyasaları olarak adlandırılan iki temel piyasa yapısıdır. Bu piyasalar, satıcı sayısının azlığı ve piyasaya giriş engellerinin yüksekliği ile karakterize edilir.
Monopol (Tekel): Bir piyasada, belirli bir mal veya hizmetin tek bir satıcısı veya üreticisi olması durumudur. Bu tek firma, piyasanın tamamına hakimdir ve malın fiyatını ve arz miktarını belirleme gücüne ("piyasa gücü") sahiptir. Piyasaya yeni firmaların girmesini engelleyen yüksek engeller (yasal patentler, yüksek başlangıç maliyetleri, doğal kaynakların tek bir firmada olması gibi) bulunur. Rakibi olmadığı için, monopolist bir firma genellikle daha yüksek fiyatlar belirler ve tam rekabete göre daha az üretim yapar. Devletler, genellikle antitröst (tekel karşıtı) yasalarla monopollerin oluşumunu engellemeye veya düzenlemeye çalışır.
Oligopol: Bir piyasanın, birbirleriyle rekabet eden veya iş birliği yapan az sayıda büyük firma tarafından kontrol edilmesi durumudur. Otomotiv, havayolu ve telekomünikasyon sektörleri oligopole klasik örneklerdir. Bu piyasada, bir firmanın aldığı karar (fiyat indirimi, reklam kampanyası gibi) diğer firmaları doğrudan etkiler. Bu nedenle firmalar arasında stratejik bir bağımlılık vardır. Firmalar ya kıyasıya bir fiyat savaşına girebilir ya da gizli veya açık bir şekilde anlaşarak (kartel oluşturarak) bir monopol gibi davranıp fiyatları yüksek tutabilirler.
Tüketiciye Etkileri: Her iki piyasa yapısı da genellikle tam rekabete göre tüketiciler için daha olumsuzdur. Daha az seçenek, daha yüksek fiyatlar ve daha düşük kalitede hizmet gibi sonuçlar doğurabilirler. Bu nedenle, bu piyasalar genellikle devletin rekabet kurumları tarafından yakından izlenir.