Üçüncü Taraflara Etkisi: Dışsallık Kavramı
Dışsallık, bir ekonomik faaliyetin (üretim veya tüketim), o faaliyetin tarafları dışında kalan üçüncü şahıslar üzerinde yarattığı, fiyat mekanizmasına yansımayan olumlu veya olumsuz etkilerdir. Bu etkiler, piyasanın kendi başına her zaman en verimli sonucu üretmediğinin ("piyasa başarısızlığı") önemli bir göstergesidir.
Negatif Dışsallık: Bir ekonomik faaliyetin, üçüncü taraflara bir maliyet yüklemesi durumudur. En klasik örneği hava kirliliğidir. Bir fabrika, üretim yaparken havayı kirlettiğinde, bu kirliliğin toplum üzerindeki sağlık maliyetleri (solunum hastalıkları vb.) fabrikanın üretim maliyetlerine dahil değildir. Fabrika, bu "dışsal maliyeti" hesaba katmadan üretim yaptığı için, toplumsal açıdan ideal olandan daha fazla üretim yapma ve daha fazla kirlilik yaratma eğilimindedir. Sigara dumanının çevredekilere verdiği zarar da bir negatif tüketim dışsallığıdır.
Pozitif Dışsallık: Bir ekonomik faaliyetin, üçüncü taraflara bedelini ödemedikleri bir fayda sağlaması durumudur. En klasik örneği aşılamadır. Bir kişi aşı olduğunda, sadece kendini korumakla kalmaz, aynı zamanda hastalığı başkalarına bulaştırma olasılığını azaltarak "sürü bağışıklığına" katkıda bulunur ve topluma bir fayda sağlar. Bu "dışsal fayda" kişinin aşı olma kararında genellikle tam olarak hesaba katılmaz. Arıcılık faaliyetlerinin yakındaki meyve bahçelerinin tozlaşmasına yardımcı olması veya bir binanın restore edilmesinin mahallenin genel görünümünü güzelleştirmesi de pozitif dışsallıklara örnektir.
Çözüm Yolları: Hükümetler, dışsallıkların neden olduğu piyasa başarısızlıklarını düzeltmek için çeşitli yöntemler kullanır. Negatif dışsallıkları azaltmak için kirlilik vergileri veya emisyon kotaları gibi düzenlemeler getirirken, pozitif dışsallıkları teşvik etmek için eğitim ve araştırma-geliştirme faaliyetlerine sübvansiyonlar (mali destek) sağlarlar.